Sosyal anksiyete ya da diğer adıyla sosyal kaygı bozukluğu eski adıyla sosyal fobi, sakar, salak veya rezil olma korkusudur. Sosyal kaygı bozukluğu yaşayanlar, yemek esnasında tıkanma, yazıları sırasında titreme, konuşmaları ve müzik aleti çalmaları durumunda becerememe gibi sosyal gaflardan endişelenirler. Sosyal açıdan anksiyöz bireyler belirgin şekilde kişilerarası durumlar konusunda endişelidir ve endişenin kaynağı başkaları tarafından incelenmektir. Sosyal anksiyetenin bedensel semptomları şunlardır:
Kıpkırmızı olma
Ses kısılması
Titreme
Terleme
Sosyal kaygı bozukluğuna klinik ortamda %4 ila %13 arasında rastlanmaktadır. Ortaya çıkması genellikle 15-16 yaşlarında olur. Kişi, kalabalıkların içinde herhangi bir aktivitede bulunmakta aşırı kaygı duyar. Sosyal anksiyete sahibi birey, sosyal gaf ve reddedilme korkusunu tetikleyen durumlardan kaçınmaktadır ya da aşırı kaygı yaşayarak buna katlanmaktadır. Nichols, bir araştırmasında aşağıdaki her maddenin vakaların en az yarısında gözlemlendiğini bildirmiştir.
- Başka insanların onayını alamama veya eleştirel tutuma maruz kalma algısı
- Başka insanların onayını alamama veya eleştirel tutuma maruz kalma tahmini
- Başka insanlardan yöneltilen, gerçekte var olmayan, eleştirel tutumu algılamaya ve tepki vermeye eğilim
- Başka insanlardan daha az güçlü ve daha az yetenekli olduğunu düşünme -özgüvensizlik-
- Uyumlu sosyal davranışlar konusunda esneklik gösterememe ve zorluklarla baş etmek için alternatif davranış sergileyememe
- Beklenen kaygıyı oluşturan olumsuz hayal gücü
- Başka insanlar tarafından yargılanma ve değerlendirilme endişesine yönelik duyarlılık
- Seyredilme düşüncesi
- Birden geri çekilmesinin dikkat çekici olacağı durumlara karşı korku
- Sosyal yönden kısıtlılık hissi
- Utançla ilgili duyusal dönütlerin abartılı yorumlanması
- Sosyal ortamlarda fiziksel duyumların fark edilmesi
- Kontrolünü kaybettiğinin görülmesi korkusu
- Gittikçe artan tedirginliğin deneyimlenmesi
- Kaygı tepkisinin ön görülmemesi
SOSYAL AÇIDAN ANKSİYÖZ KİŞİLER İÇİN BİRKAÇ ÖNERİ:
-
OLUMLUYA YÖNELİN
Aklınızdan geçen negatif düşünceleri fark etmeye çalışıp bunları alternatifleriyle değiştirin. Sosyal yönden anksiyöz kişinin kendiyle alakalı birçok negatif düşüncesi bulanabiliyor. Kişi kişilerarası etkileşime girmezden önce “Ellerim terleyecek, titreyeceğim”, “Salak gibi görüneceğim, konuşamayacağım, kekelemeye başlayacağım, kıpkırmızı olacağım” vb. düşüncelere kapılıyorsa, stresi de artış gösteriyor ve bunu kendi kendine tetiklemiş oluyor. Bu sefer gerçekten bedeni olacağını düşündüğü tepkileri veriyor, her yeri titriyor, kalp ritmi hızlanıyor ve korktuğu başına geliyor. Paradokstan çıkmak ve bu olumsuz düşünceleri değiştirmek için iki yöntem öneriliyor. İlki, endişe edilen durumun tam zıddını yaşamayı hedeflemek. Anksiyöz kişi bu endişenin ağırlığını düşürüp kendiyle dalga geçmeyi, olaya mizahi açıdan bakabilmeyi öğrendiğinde bu durumun üstesinden gelebiliyor. İkinci tavsiye ise “heyecan hissi” ile barışmak, onu kabullenmekten geçiyor.
-
GEVŞEYİN
Sosyal anksiyetede kaygı semptomları aşırı yüksek yaşandığından vücudun terlemesi veya titremesi, suratın kızarması vb. bedensel belirtiler çok sık görülür. Bu semptomların etkisini hafifletmek için rahatlatıcı egzersizler tavsiye edilir. Nefes ve kas gevşetme egzersizleri, sportif aktiviteler, meditasyon veya yoga gibi uygulamalar büyük yarar sağlar. Bu tarz uygulamalar bireyin kaygı düzeyini ve stres seviyesini azaltır.
Sosyal açıdan anksiyöz kişilerin birçoğu sosyal ortamlara girmekten kaçınır. Davetlere, partilere, doğum günlerine gitmez ya da sevdikleri kişiden gelecek daveti istemelerine rağmen kabul etmezler. Böyle durumlarda, kişiden en hafifinden en ağırına dek kendinde kaygı yaratan ortamların listesini çıkarması istenir. Listedeki basamaklardan adımlayarak yükselen sosyal anksiyöz kişi ufak şeyleri başarınca sonraki adımı atma konusunda cesur davranır.
-
DİKKATİNİZİ DAĞITIN
Kendi üzerinizde yoğunlaştırdığınız dikkati farklı şeylere yönlendirin. Sosyal bakımdan anksiyöz kişiler, kendine yönelik abartılı bir dikkat geliştirir. Bu dikkatin içeriye değil dışarıya çevrildiğinde bireyin kendi hakkındaki negatif düşüncelerinin de paralel olarak azaldığını görürüz. Bu taktiği uygulamak için kişinin çevresindeki insanların nasıl davrandığı ve ne yaptığına (giysileri, ayakkabıları, aksesuarları nasıl vb.) dikkat etmesi tavsiye edilir. Birey dikkatini farklı tarafa yönelttiğinde kendindeki bedensel semptomlara da daha az dikkat edeceğinden istemediği bedensel belirtileri azalarak rahatlamış bir hale gelir. Bu yöntemin minimum olarak üç dakika süresince sürdürülmesi önerilir.
-
HERKESİN KUSURU VAR
Mükemmeliyetçi kişilik örüntüsü ve gerçek üstü beklentiler de sosyal anksiyeteyi artıran etkenlerden. “Daima muhteşem görünmeliyim, hiçbir ortamda heyecanlanmamalıyım, başkalarının önünde hata yapmamalıyım” vb. gerçek üstü beklentiler, genellikle bireyi baskılayıp kaygı seviyesini artırır. Bu durumdan kurtulmak için daima mükemmel olmaya çaba göstermekten ve aşırı yüksek beklentilerden vazgeçmek gerekir. Sosyal anksiyete ile baş edebilmek için bir ruh sağlığı uzmanından (psikiyatr, psikolog, psikolojik danışman) psikoterapi alabilirsiniz.
Kaynaklar:
Beck, A ve Emery, G. (2006). Anksiyete Bozuklukları ve Fobiler. (6. Basım). İstanbul: Litera.
Morrison, J. (2019). DSM-5’i Kolaylaştıran “Klinisyenler İçin Tanı Rehberi”. (2. Basım). Ankara: Nobel.
